Aandachtig is men, als men zijne gedachten bij eene zaak bepaalt; geeft men zich moeite om er bij te verwijlen en ze te overwegen, dan is men oplettend; tracht men bovendien de zaak te begrijpen in al hare kenmerken, en er zoo mogelijk gevolgen uit af te leiden, dan is men opmerkzaam. Een redenaar, die niet meer verlangt, dan dat zijne hoorders niet aan andere zaken denken, zegt: Aandachtige toehoorders! Een onderwijzer, die wenscht dat zijne leerlingen nauwkeurig zijne lessen volgen, is tevreden als zij oplettend zijn: hij zal ze prijzen als zij opmerkzaam zijn, d. i. als zij toonen het verband gevat te hebben van de zaken, die hij hun heeft medegedeeld, en het geleerde verwerkt te hebben.

Zijn gedachte op iets gevestigd hebben.

Aandachtig zegt eenvoudig, dat men zijn gedachten bij de zaak bepaalt, dat men dus niet aan iets anders denkt.

Oplettend is men, als men niet vluchtig over het gehoorde heenloopt, maar zich moeite geeft het te overwegen; het onderstelt dus altijd eenige inspanning van den geest, wat bij aandachtig niet direct noodig is.

Men luistert aandachtig naar een verhaal, d.w.z. men heeft zijn gedachten er bij, men denkt niet aan iets anders. Men is oplettend, als er iets geleerd moet worden; d.w.z. men is ook wel aandachtig, maar men geeft zich tevens moeite de zaak te overdenken, om ze te begrijpen.

Opmerkzaam wijst aan, dat men de zaak zoo goed mogelijk tracht te begrijpen, door al haar kenmerken in hun onderling verband na te gaan, opdat het gehoorde of gelezene in onzen geest worde opgenomen en verwerkt. Men zoekt als het ware merkteekens, die ons later dan gang der zaken gemakkelijk doen terugvinden.

De aandachtige luistert; de oplettende tracht het gehoorde te begrijpen; de opmerkzame neemt het in zijn geest als eigendom op. De aandachtige wordt bijv. door een sprookje of een muziekstuk geboeid en vergeet alles om zich heen: de oplettende tracht bijv. de verklaring van een natuurverschijnsel goed te begrijpen; de opmerkzame zal bijv. een schilderij zoo nauwkeurig en met allerlei onderlinge vergelijkingen beschouwen, dat hij haar uit het hoofd kan nateekenen.