Al deze woorden geven te kennen, dat eene of andere gebeurtenis van een gegeven tijdpunt óf door nagenoeg geen, óf slechts door een betrekkelijk kort tijdsverloop gescheiden is. Aanstonds, dadelijk, straks, terstond, zóó, onmiddellijk, onverwijld, oogen blikkelijk, op staanden voet duiden het kortste tijdsverloop aan, en veronderstellen, dat het bedoelde werkelijk zal of moet plaats hebben; aanstonds en nog meer terstond beteekenen op dit eigen oogenblik; straks wijst op eenige, ofschoon geringe, tusschenruimte. Dadelijk en op staanden voet komen het meest met terstond overeen, maar zijn gemeenzamer en, vooral het laatste, gebiedender. Dezelfde kracht als terstond hebben ook onverwijld (dat meer in hoogeren stijl voorkomt), onmiddellijk, oogenblikkelijk. Onverwijld geeft te kennen, dat er geen nitstel plaatsheeft, onmiddellijk dat er niets tusschen beide geschiedt, oogenblikkelijk, dat de zaak op hetzelfde oogenblik voorvalt. Zóó geeft te kennen, dat iets geschieden zal onmiddellijk na den afloop van iets anders, dat nu geschiedt, doch dat nog maar kort duren zal. Binnenkort, weldra, spoedig, gauw, eerlang, dra, aldra, haast, welhaast en ras duiden een langer tijdsverloop aan, maar dat toch altijd betrekkelijk kort blijft. In de spreektaal worden alleen de vier eerste gebruikt. Gauw is hetzelfde als spoedig, doch minder deftig. Binnenkort duidt een korter tijdsverloop aan dan weldra, en het laatste weer een korter dan spoedig en eerlang. Dra en aldra beteekenen hetzelfde als weldra, doch worden minder gebruikt. Haast, welhaast en ras zijn dichterlijke synoniemen van spoedig. In een ommezien geeft te kennen, dat er als 't ware niet meer tijd voor iets noodig is, dan voor het ontwenden van het hoofd. In een ommezientje ben ik bij u.

Bijvoegel. naamw. en bijwoorden, die de snelheid, waarmede eene handeling geschiedt, aanduiden. Snel, dat oorspronkelijk eene algemeener beteekenis had, beteekent eigenlijk krachtig van beweging, voortvarend. Vlug duidt groote snelheid aan, en is dus sterker dan snel; bovendien duidt het een luchtig aanraken der oppervlakte aan. Gezwind is wat zich krachtig voortbeweegt, en in korten tijd een afstand aflegt. Het is sterker dan snel en mist de laatstgenoemde eigenaardigheid van vlug. Met gezwinde pas. Met vluggen tred. Ras wordt gezegd van eene vlugge, eenigszins onverwachte beweging; hierdoor kan aan ras de bijgedachte van ondoordacht eigen zijn. Haastig is wel vlug, doch in een slechten zin, want meest wordt het gebruikt voor te vlug, dus vluchtig of ondoordacht. Driftig is elke beweging, die met drift of hartstocht geschiedt. Haastiglijk, hetzelfde als haastig, wordt alleen in deftigen stijl gebruikt. Daar ijle eigenlijk snelle gang is, beteekent in allerijl hetzelfde als met gang, dus met eene snelle beweging, terwijl schielijk, uit schierlijke ontstaan, niets anders dan snel of vlug beteekent. Ijlings, dat in de spreektaal nooit gehoord wordt, beteekent 't zelfde als in allerijl.

Beide woorden duiden eene reeks van levende wezens aan, die een gemeenschappelijken oorsprong hebben. Ras heeft meer het oog op het physiek eigenaardige, op de soort, terwijl stam, dat niet van dieren maar alleen van menschen gebezigd wordt, de afkomst van een gemeenschappelijken stamvader onderstelt. Er zijn verschillende menschen rassen: het Dravidische, Mongoolsche, Arische enz. Het paardenras moet verbeterd worden. De volken van Indo-germaanschen stam.

Deze woorden duiden het vermogen van een lichaam aan, om zich met snelheid te bewegen of in korten tijd iets te verrichten. Snel ziet meer op den spoed, vlug op de gemakkelijkheid der beweging. Gauw is sterker dan vlug: men zal eer gebruiken iemand te gauw zijn, dan iemand te vlug zijn; het wordt meest in minder gunstigen zin gebezigd. Gezwind zag oorspronkelijk op de kracht, waarmede iets gedaan werd, maar heeft allengs daarmede verbonden het begrip van groote vlugheid. Rap heeft hoofdzakelijk betrekking op den lichaamsbouw, die tot kloek en snel handelen in staat stelt. Men zegt zoowel rappe leden als rap ter been. Rasch heeft betrekking op spoed, die niet altijd het gevolg van bedaard nadenken is, vandaar dat rasch soms in beteekenis nadert tot overijld. Waar vaardig als synoniem met vlug gebruikt wordt, ziet hef vooral op handigheid aan vlugheid verbonden. Behendig ziet eigenlijk op de vaardigheid der handen, maar is uitgebreid en wordt gezegd van iemand die vaardigheid om iets te doen, verbindt met vlugheid om iets tot stand te brengrn. Wat is sneller dan het licht? Vlug als eene hinde. Een vlugge knaap. Gauw als water. Met gezwinden pas. Die rassche daad zal u berouwen. Dat meisje is vaardig met de naald.