Elke onaangename pijnlijke gewaarwording doet bij den mensch het gevoel ontstaan, dat het woord smart aanduidt. Ontstaat de smart door uitwendige oorzaken en treft zij het gemoed, zij het ook in geringe mate, dan noemt men haar verdriet. Leed is elk kwaad, dat den mensch smartelijk treft in zijn gemoeds- of zieleleven. Treft het leed vooral het hart en doet het hier smart of kwelling gevoelen, dan noemt men het hartzeer; dit is meestal van langeren duur en wordt meer in het verborgen gedragen. Lief en leed in het Gooi. Met smart zult gij kinderen baren. De tijd lenigt alle smarten. De ondeugende knaap heeft zijn ouders veel verdriet veroorzaakt. Hij heeft er veel hartzeer van gehad, dat hij de zaken zoo achteruit zag gaan.

Pijn wordt meer in de spreektaal, smart meer in de schrijftaal gebruikt. Het eerste woord wordt meer in 't bijzonder gezegd van lichaamslijden; smart meer van aandoeningen van het gemoed door van buiten komende indrukken, terwijl wee meer het gevoel van smart met betrekking tot eene in den mensch zelf gelegen oorzaak aanduidt. Tegenover smart staat vreugde, tegenover wee staat wel. Het wel en wee dezer wereld; smart en vreugde wisselen elkander af in deze wereld. Hoofdpijn, tandpijn. Zijn lichtzinnig gedrag veroorzaakt mij veel smart. In de uitdrukking: het is niet de pijne waard, heeft pijn uit het fransche peine ontstaan, de beteekenis van moeite.

Pijnlijke gemoedsaandoening.

Smart is het pijnlijk gevoel, dat ons plotseling treft en hevig aandoet. De smart der ouders bij het vernemen van den dood van hun kind is niet te beschrijven. (In letterlijken zin beteekent smart: lichamelijke pijn, maar wordt niet veel meer gebruikt; figuurlijk is het hoofdzakelijk tot de schrijftaal beperkt.)

Verdriet is de onaangename stemming, die zich van ons meester maakt, wanneer het een of ander onzen geest kwelt; het ziet dus meer op een smart van langer duur. De ouders hadden veel verdriet van hun zoon (hij paste n.l. slecht op, en dit kwelde hen voortdurend).

Is het verdriet nog heviger, zoodat ons lichaam er onder lijdt, dan spreekt men van hartzeer; hoewel dus sterker dan verdriet, wordt het minder openlijk geuit, ja meestal in 't verborgen gedragen. Uit hartzeer over het slechte gedrag van zijn zoon is de vader aan een uitterende ziekte gestorven.

Leed is het kwaad, dat ons smartelijk treft, hetzij doordat het onze hoop teleurstelt, of ons met rouw vervult; het doet ons dus korter of langer tijd lijden. Moge God U voor dat leed bewaren (bijv. het verlies van een kind).